Nobel Ekonomi Ödülü, ekonomi-politik çalışmalarıyla meşhur Kadıköylü Prof. Daron Acemoğlu’nun oldu. Türk-Ermeni Acemoğlu, Orhan Pamuk (Edebiyat, 2006) ve Aziz Sancar’ın (Kimya, 2015) ardından Türkiye’ye Nobel ödülü kazandıran üçüncü isim oldu.
İsveç Kraliyet Bilimleri Akademisi, 2024 Nobel Ekonomi Ödülü’nü, ulusların refah toplumlarına dönüşmesi üzerine çalışmaları için Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson’a verdi. Ulusların zenginleşmesi konusunda, coğrafi ve ekonomik açıdan farklı özelliklere sahip ülkeleri kıyaslayarak, kurumların yapısının bu süreçte belirleyici faktör olduğuna ilişkin çıkarımlarda bulunan üç ekonomist için akademinin ekonomi ödülü komitesinin başkanı Jakob Svensson şunları söyledi:
“Ülkeler arasındaki gelir uçurumunu kapatmak günümüzün en büyük zorluklarından biri. Ekonomistlerin çığır açıcı araştırmaları sayesinde ülkelerin neden başarılı olup olamadıklarını daha iyi anlıyoruz.”
Nobel komitesi ise “Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu toplumlar ve nüfuzunu kötüye kullanan kurumlar büyüme veya daha iyiye doğru değişim yaratmaz. Ödül sahiplerinin araştırması bunun nedenini anlamamızı sağlıyor ” dedi.
Siyaset ve hiyerarşinin içinde yer almamak için akademiyi seçen, tüm dünyada en çok atıf yapılan 10 ekonomist arasında yer alan ve “Bilgi omuzlarımızdaki yüktür” diyen Daron Acemoğlu’nu daha yakından bakalım mı?
Adı Süleyman Değil ‘Daron’
Hukukçu bir baba (Kevork Acemoğlu) ile okul müdürü ve şair-edebiyatçı bir annenin (İrma Acemoğlu) tek çocuğu olarak 1967 yılında İstanbul’da doğdu. Kadıköy’de sokağa çıkmasına pek izin verilmeyen bir çocukluk yaşadı. O küçük çocuk için yazları gidilen Büyükada ve Kınalıada dışarıdan eve gelinmeyen, keyifle bisiklet sürülen ‘özgürlük’ demekti.
İlköğrenimini Kadıköy’deki Aramyan Uncuyan Ermeni İlkokulu’nda tamamladıktan sonra 1986’da Galatasaray Lisesi’nden mezun oldu. Bir arkadaşının anlattığına göre 1980 darbesinin olumsuz etkileri Galatasaray Lisesi’nde de hissediliyordu ve tarih öğrenmeni ‘Daron’ ismini beğenmeyip “Bundan böyle senin adın Süleyman” demişti ona. İroniktir adı beğenilmeyen birinin tarihe geçecek başarılara imza atması.
Dünyanın En İyi Okullarında Hoca
Lisede Fransızcanın yanında ikinci dil olarak Almanca öğrenmişti ama kalktı hiç dil bilmeden üniversite okumaya İngiltere’ye gitti. York Üniversitesi’nde Matematiksel Ekonomi ve Ekonometri Bölümü’nü 1989’da bitirdi. Kurtuluş’ta bıraktığı annesi ciddi sağlık sorunlarıyla uğraşırken babasını kaybetti. Tek çocuktu, annesini yalnız bırakmak istemiyordu ama tekerlekli sandalyedeki, bakıcıya muhtaç annesi, dönmemesi ve eğitimine İngiltere’de devam etmesi için ısrarcı oldu. Öyleydi; gerçek sevgi ‘iyiliğini’ istemekti. Uzakta da olsa, çok özlense de iyiliğini istemek. Aradan üç yıl geçmişti ki annesini de kaybetti.
Daron Acemoğlu yüksek lisans (1990) ve doktora (1992) derecelerini Londra Ekonomi Okulu’ndan (LSE) aldı. Dünyanın en prestijli ekonomi okullarından kabul edilen LSE’de 1992-1993 yılları arasında ders verdi.
Aynı yıl akademik kariyerine ABD’de Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) devam etme kararı aldı. O gün bugündür MIT’te… 2000 yılında ekonomi profesörü, 2019 yılında ise üniversitede bir öğretim üyesine verilebilecek en yüksek unvan olan ‘enstitü profesörü’ ünvanını aldı.
Çok Ödüllü Bol Alkışlı Bir Hayat
* MIT’deki ilk yıllarında, The Economic Journal’da yayımlanan ‘Tüketicinin Kendine Güveni ve Rasyonel Beklentiler: Faillerin İnançları Teori ile Tutarlı mıdır?’ başlıklı makalesi 1996 yılının en iyisi seçildi.
* 2005 yılında ekonomi bilimine en büyük katkıyı yapan 40 yaş altındaki bir bilim insanına verilen John Bates Clark madalyasını aldı.
* Siyaset bilimci James A. Robinson’la birlikte yazdığı ‘Diktatörlük ve Demokrasinin Ekonomik Kökenleri’ isimli kitap 2006 yılında yayımlandı ve büyük beğeni topladı.
* Kurumların ekonomik gelişim ve siyasal ekonomideki yeri üzerine çalışmaları, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) tarafından 2006 yılında Bilim Ödülü’ne layık görüldü.
* Yine Robinson ile yine birlikte 2012 yılında kaleme aldığı ‘Ulusların Düşüşü: Güç, Refah ve Yoksulluğun Kökenleri’ isimli kitabı tüm dünyada tartışıldı ve New York Times gazetesinin çok satanları arasına girdi.
* Klasik büyüme, kalkınma teori ve modellerine farklı açılardan yaklaşımı nedeniyle Sosyal Bilimler dalında 2013 yılı T.C. Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’nün sahibi oldu.
* Utrecht, Bilkent, Bath, Boğaziçi ve Atina üniversiteleri ile Paris’teki École Normale Supérieure tarafından fahri doktor unvanı verildi.
* 2021 yılında İngiliz Akademisi’nden Onur Üyesi unvanını aldı.
* Bilim Akademisi üyesidir.
* Review of Economics and Statistics ve Journal of Economic Growth dergilerinin yardımcı editörlüğünü yürütüyor.
Sev, Oku, Yatırım Yap
Demokrasi, siyasi kurumlar ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki ve diktatörlük baskısı gibi konuları ilk olarak ergenlik çağında askeri darbe yapılmış bir ülkede büyürken merak etmeye başlayan Daron Acemoğlu için ekonomi-politik belki de bir mecburiyetti.
Yakınları tarafından sempatik ve alçak gönüllü bulunan Acemoğlu’nun öğrencilere verdiği ancak herkesin faydalanabileceği üç tavsiye:
* Sev. Seveceğin bir alanı seç.
* Yatırım yap. Sevdiğin işi yaparken duyduğun heyecan bir yatırımdır. Adandığın işe yatırım yap.
* Oku. En somuttan en soyuta bütün dallarda yapılan iş bir sentezdir. Ne kadar çok okursanız o kadar iyi. Geniş okumak… Alanın dışında okumak…
Daron Acemoğlu, oyun ve optimizasyon teorisi üzerine yaptığı araştırmalarıyla tanınan Prof. Dr. Asuman Özdağlar ile evli. MIT’de Elektrik Mühendisliği ve Bilgisayar Bilimi bölüm başkanı olan Asuman Özdağlar da Türkiye’nin yetiştirdiği önemli bilim insanlarından biri. Çift oğullarına biri Türkiye’nin batı, diğeri doğu sınırında akan iki nehrin adını vermiştir: Arda, Aras.
